چارلز اسکریتلند و معنای زندگی - وبلاگ سانا

به گزارش وبلاگ سانا رمان ماه و شش پنی اثر معروفِ ویلیام سامرست موام که در گذشته با نام ماه و شش پشیز به وسیله پرویز داریوش ترجمه شده بود، اخیراً در نشر ماهی و به دست شهرزاد بیات موحد مجددا ترجمه شده و به بازار کتاب عرضه شده است. به بهانه انتشار مجدد این کتاب مروری بر آن داشته ایم.

پست امپرسیونیسم اصلاحی است که از حدود قرن هجدهم در اروپا رایج شد و طیف وسیعی از اقسام هنر را در بر می گرفت. یکی از حوزه هایی که در این جریان از دیگر شاخه های هنری عقب نماند، نقاشی بود. این مکتب که بر بیان مفاهیم درونی به وسیلۀ رنگ ها و استحکام ساختار تاکید می نماید، هنرمندانی مانند ونسان ون گوک، هانری روسو و گوگن را پرورش داد که این آخرین نفر همان است که نقش محوری را در داستان ماه و شش پنی ایفا می نماید.

ویلیام سامرست موام یکی از پرکارترین نویسندگان قرن بیستم انگلستان به تعداد می آید. او که در عنفوان جوانی پزشکی را پیشه خود قرار داده بود، با نوشتن اولین داستان هایش مانند لیزای لمبث به سوی ادبیات کشیده شد و این قلمرو را به ملک مسلم خود بدل کرد. نوشته های او در سال های بعد موردتوجه فیلمسازان هالیوود و حتی نمایشنامه نویسان نهاده شد. فیلم های سینمایی و تئاترهای متعددی بر اساس نوشته های او ساخته و اجرا شد و موام را به شهرتی دنیای رساند. ماه و شش پنی هم یکی از آثار مشهور این نویسنده است که با جایگزینی برخی شخصیت ها و تغییردادن برخی روایت ها و به کلام دیگر، با بازآفرینی یک داستان حقیقی شکل گرفته است. داستان مردی سرشار از نبوغ، استعداد و شور آفرینش که تصمیم حیاتی اش، آن هم زمانی که همه چیز در زندگی اش به ثباتی ظاهری رسیده است، دنیا او و دیگران را زیر و زبر می نماید و یادگارانی برای مردم اعصار دیگر به جای می گذارد.

بحرانی در چهل سالگی

ماه و شش پنی از زبان کسی روایت می گردد که خود هم شخصیت جالبی دارد و ما تا آخر داستان نامی برای او نمی شناسیم. او هم مثل نویسنده ویلیام سامرست موام درس پزشکی خوانده و به دنیای ادبیات، هنر و تئاتر علاقه بسیاری دارد. راوی داستانش را با نقدی بر آثار دیگری که درباره موضوع صحبتش است، آغاز می نماید و پس از آن به مقصود خویش می پردازد. از زبان همین راوی حاضر در داستان است که ما با چارلز اسکریتلند -که بر اساس شخصیت گوگن ساخته و پرداخته شده است- آشنا می شویم.

چارلز اسکریتلند دلال بورس است. زندگی آرامی دارد با زنی سربه راه و وفادار و فرزندانی آینده دار. یک دختر و یک پسر. خانواده اش به رفت وآمد با نویسندگان و هنرمندان علاقه مندند و خانه و زندگی شان را مطابق مد روز آراسته اند؛ اما خود چارلز همواره برای مهمان خانه شان یا میزبانانشان علامت سوال عظیمی است. او همنشین خوبی محسوب نمی گردد و کسی به دیدنش علاقه ای ندارد، جز همین راوی ما که به اصرار، به وسیله بانوی خانه استریکلند به ضیافت شامی با حضور چارلز اسکریتلند دعوت می گردد. آنچه گره این داستان محسوب می گردد، ترک ناگهانی این زندگی مرفه به وسیله چارلز اسکریتلند است. او نامه ای از خود به جا می گذارد که بنا بر آن دیگر نمی تواند این زندگی را ادامه بدهد و می خواهد به پاریس برود. او که حتی یک پنی برای اهل خانه اش باقی نگذاشته است، همگان را در بهت و حیرت فرومی برد. شایعات آغاز می شوند. اولین احتمالی که به فکر نزدیکان می رسد، فرار چارلز اسکریتلند از خانه به خاطر زنی دیگر است. بر اساس همین حدس است که خانم اسکریتلند از راوی ما می خواهد که برای برگرداندن شوهرش به پاریس برود و این آغاز دوستی راوی چارلز اسکریتلند است.

رویارویی راوی و چارلز اسکریتلند ما را با سلسله گفت وگوهای جالبی روبرو می نماید که نشان از قطعی بودن تصمیم اسکریتلند و شوریدگی ناگهانی او دارد. او در پاسخ به سوال راوی که او را در مقابل وجدانش قرار می دهد و چنین اعمالی را شرم آور می خواند، پاسخ هایی می دهد که وجود هر زن دیگری را در زندگی اش منکر می گردد و بعد از سوال و جواب های بسیار، در پاسخ به سوال پس محض رضای خدا! چرا او را ول کردید؟ می گوید: می خواهم نقاشی کنم. راوی بعد از شنیدن این جواب با تعجب می گوید: اما شما چهل سال دارید! و پاسخ بعدی او را به حیرت عمیق تری فرومی برد: به خاطر همین به فکر افتاده ام که الان برترین وقت آغاز کردن است.

معمول است که انسان در راستا گذر از سنین میانی زندگانی اش به افکار و احساساتی دچار گردد که او گرفتار اندیشه های عمیق، تصمیمات ناگهانی یا در برخی موارد، افسردگی می نماید. این مسئله که از آن با اسم بحران چهل سالگی یاد می گردد از دید روانشناسان تنها با یک سوال آغاز می گردد: آیا این زندگی همان است که من می خواستم؟ افرادی که در این سن و سال هستند، معمولا نمی توانند تغییری در اوضاع زندگی خود ایجاد نمایند. اگر جواب آن سوال منفی باشد، آنچه پیش می آید قابل پیش بینی نیست.

تصمیمات شخصیت اصلی ماه و شش پنی هم از این منظر قابل درک است. او که در کودکی به نقاشی علاقه مند بوده و به واسطه ممانعت های پدر و بعد از آن روزمرگی های زندگی زناشویی امکان پرداختن به آن را نداشته است، اکنون، در روبرو با این رستاخیز درونی، تنها یک پاسخ دارد: باید نقاشی کنم. چاره ای ندارم. نمی توانم جلوی خودم را بگیرم. وقتی کسی در آب می افتد، دیگر مهم نیست چقدر شنا بلد است؛ باید خودش را از آب بیرون بکشد؛ وگرنه غرق می گردد.

از ایده تا عمل

آنچه در ادامه داستان می خوانیم به عبارتی روایتی از ریاضتی است که چارلز اسکریتلند در راه نقاش شدن به خود تحمیل می نماید. او از زنان کناره می گیرد. غذایش را کم و کمتر می نماید تا بتواند ابزار نقاشی را برای خود فراهم کند و یک بار هم تا دم مرگ پیش می رود و به وسیله استرووه نجات می یابد. نقاشی که با همسرش زندگی خوش و خرمی دارد؛ اما به واسطه علاقه اش به اسکریتلند و برق نبوغی که در چشمان او می بیند؛ همه چیزش را از دست می دهد و بار دیگر حضور اسکریتلند است که دلیلی بر نابودی است. استرووه که شاهد علاقه همسرش به اسکریتلند است، از سر راه آن دو کنار می رود و اسکریتنلد هم پس از آنکه کارش با آن زن، به اسم منبع الهامش تمام می گردد، او را رها می نماید و باعث خودکشی او می گردد.

گویی حضور اسکریتلند باعث ویرانی و در پس آن تولدی دیگر است. تولدی که با حقایق همراه است و پرده از رازهای کوچک و عظیم دنیا هستی برمی دارد. در طول داستان ما با توصیفات بسیاری از تابلوهای او روبرویم. همه بازدیدنمایندگان تابلوهای اسکریتلند آن ها را عریان، صریح و حتی نامتناسب می خوانند. بازدیدنمایندگانی که در خطوط بعد شاهد پشیمانی شان برای نخریدن یکی از تابلوها هستیم: صراحت و خروج از تناسب حالا مشتریانی دارد.

مرگ این شخصیت اسرارآمیز هم با شگفتی همراه است. او که با از سر گذراندن حوادث بسیاری حالا در تاهیتی، جزیره های دورافتاده در شرق به همراه همسر جدیدش و دو فرزند زندگی می نماید، غرق در کار خود است و به اطرافش هیچ توجهی ندارد. همرنگ بومیان شده و توانسته است به آنچه می خواهد، به آن ندای قلبی اش برای نقش زدن و رنگ ساختن پاسخ درستی بدهد. او آنچنان در کار و اندیشه هایش غرق شده که متوجه تغییرات چهره اش نمی گردد و آتا همسر دومش است که متوجه بیماری جذام در او می گردد. اوج این داستان آنجایی است که پزشک معالج بر بالین مردی که اینک مرده است می رسد و دیوارهای اتاق را پوشیده از نقاشی های عجیب می بیند. تصاویری از آدم و حوا، بهشت عدن، نخستین آدمیان، اسرار آفرینش و نقش هایی از این دست. شگفت آنکه پزشک متوجه نابینایی و از بین رفتن چشم های اسکریتلند در اثر جذام می گردد. آتا و پزشک تنها کسانی هستند که آن دیوارنگاره ها را دیده اند؛ چراکه بنا بر وصیت اسکریتلند، آن خانه به آتش کشیده می گردد و این چنین است که حماسی ترین صحنه داستان خلق می گردد. گویی به بی اعتنایی آنچه در حال گذر است، تا دم مرگ هم اسکریتلند را به حال خود وانمی گذارد. او که به مقصود خود رسیده است، با دلی آرام به خواب مرگ فرومی رود و دیگر چه اهمیتی دارد که دنیایان بدانند چه حوادثی در این گوشه ناشناخته از دنیا در جریان است؟

مرگ اسکریتلند او را به اهل دنیا می شناساند. بعد از آن است که ارزش آثار او شناخته می گردد و پیروانی در مکتب خویش می یابد. راوی هم بعد از بیان چگونگی این اتفاق نزد خانم اسکریتلند می رود و او را هم بنا بر پیش بینی همسرش، پیروز و ازیادبرده می یابد. او حتی به چارلز اسکریتلند می بالد و خود را در افتخارات او شریک می داند و این نقطه ای است که داستان در آن به انتها می رسد.

ماه و شش پنی داستان ارزش گذاری ها، گره ها و تصمیمات است؛ به گونه ای که در سراسر داستان به شخصیت هایی برمی خوریم که زندگی پرتلاطم امروزشان معلول تصمیم شورانگیز دیروزشان بوده است. بدین طریق نویسنده با بیان یک الگوی ثابت و نشان دادن الگوهای دیگر میخواهد به معنا و مفهوم متفاوت زندگی در نظر آدمیان تاکید کند. او گاه این مقصود را در قالب پیامی اخلاقی از زبان یکی از شخصیت ها، در بیشتر مواضع راوی، بیان می نماید و در موارد دیگر این مسئله به برداشت خواننده از کلیت ویژگی های شخصیتی آدم های قصه بستگی دارد و این یک اصل حقیقی و راستین است. به قول راوی بی نام ما: آیا دست زدن به دلخواه ترین کارها، زیستن در شیرین ترین حال ها و خاطرآسوده داشتن به معنی به گند کشیدن زندگی است و جراح برجسته ای بودن و سالی ده هزار پوند درآمدداشتن و با زنی زیبا زندگی کردن به معنی کامروایی؟ به گمان من همه چیز بستگی دارد که آدمی برای زندگی چه معنایی قائل است و از جامعه و فرد چه خواسته ای دارد.

ماه و شش پنی به قلم ویلیام سامرست موام نوشته شده و شهرزاد بیات موحد آن را ترجمه نموده است. نشر ماهی هم این کتاب را در 288 صفحه با قیمت پنجاه هزار تومان روانه بازار نموده است.