مفاخر فرهنگ و هنر که سال جاری 80 ساله می شوند - وبلاگ سانا

به گزارش وبلاگ سانا، روزنامه همشهری -حمیدرضا محمدی: بسیار بیش از این ها هستند، متولدانِ 1319. کسانی که اگر بودند، این جمعِ نازنین، گرم تر می شد. اما از عباس کیارستمی و محمدعلی سپانلو و فریدون تفضلی و قاسم هاشمی نژاد و علی محمد حق شناس و... باید یادکرد و گذشت و قدر آن هایی را سفت و سخت دانست که هنوز و همچنان هستند و از فعالیت دست نشسته اند. اصلا در این نسل خستگی و بازنشستگی معنا ندارد. به خصوص زادگانِ 1319 که عجیب دست پروردگانی دارد این سال و مگر می گردد این اسم ها، مردم سرزمین شان را تا آخرین دم منتفع نسازند.

در شادباشِ آنها، پرونده ای مختصر، با بضاعتِ مُزجاتِ خود، فراهم آورده ایم که تازه همه شان هم نیستند و البته که کسانی هستند که شاید جا مانده باشند و ما به آن ها نرسیده باشیم. سرشناسانی که نه صد کلمه، که صد ها کلمه باید که از برایشان نوشت. مع الوصف، شما فی المجلس این پرونده را از ما بپذیرید؛ تا که قبول افتد و که درنظر آید. عمر هشتادساله های 1399، به صحت و سلامت دراز باد...

1. جواد پزشکیان (اول فروردین 1319، تهران)

وقتی آغاز کرد، 20 سالش بود و تا صداپیشگی، حرفه نخست زندگی اش شود، 8 سالی طول کشید. بی اغراق نامش با شخصیت های کارتونی ازجمله مار در رابین هود، خرس قهوه ای در پسر شجاع، حاکم عظیم در سفر های میتی کومان، پدرعظیم در بل و سباستین و چاملی در تنسی تاکسیدو گره خورده است. در آثار خارجی، از همه مهم تر، صدایش برای هاردی در لورل و هاردی خوش نشست و دیگر، در عظیممرد کوچک به جای داستین هافمن صحبت کرد. او در سریال های ایرانی هم ازجمله برای جعفر عظیمی در پدرسالار، رضا کرم رضایی در امام علی و کیومرث ملک مطیعی در گل پامچال سخن گفت.

2. احمدرضا احمدی (30 اردیبهشت 1319، کرمان)

او را بنیانگذار سبک موج نو در آغاز دهه چهل، در شعر معاصر ایران می دانند و چنان به راهی که برگزیده بود، اطمینان داشت که در سال 1343، به همین دلیل، گروه ادبی طُرفه را راه انداخت. او در آخرین سال همین دهه، به کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان رفت

و مدیر موسیقی آنجا و منشأ اثر بسیار شد. جز این، در شعر و قصه کودک نیز متبحر است و نامزد جایزه هانس کریستین اندرسن هم شده است. در کنار این، نقاشی هم از علاقه مندی های اوست. جالب آنکه در فیلم پستچی داریوش مهرجویی بازی کرد و دستیار جلال مقدم در پنجره بود.

3. منوچهر والی زاده (4 تیر 1319، تهران)

اگرچه در چند فیلم بازی نموده، اما او را به صداپیشگی می شناسند. نخستین معلمش، علی کسمایی بود و نخستین تجربه اش، حضور در دوبله فیلم دختر بنفشه فروش ساخته لویس سزار آمادوری. او که هم اکنون از مدیران دوبلاژ است، صدا های خاطره انگیزی، چون رابرت دنیرو در پدرخوانده 2، اندی گارسیا در پدرخوانده 3، جان میلز در آرزو های عظیم، تام هنکس در راستا سبز، توشیرو میفونه در هفت سامورایی، کرک داگلاس در آخرین قطار گان هیل، ویل اسمیت در مجموعه مردان سیاه پوش و جرج کلونی در خارج از دید را به یادگار گذاشته که بر آن ها باید لوک خوش شانس را هم اضافه نمود.

4. فریبرز مجیدی (تیر 1319، مشهد)

در دانشسرای عالی، فلسفه و علوم تربیتی خواند و برای فوق لیسانس مدیریت آموزشی به دانشگاه ابوریحان رفت. سال ها در مازندران معلمی نموده و حضور چندانی در مجامع ندارد، اما دو ترجمه اش، ایدئولوژی و اتوپیا: مقدمه ای بر جامعه شناسی شناخت اثر کارل مانهایم در سال 1380 و زیبایی شناسی و ذهنیت: از کانت تا نیچه نوشته آن درو ب ووی در سال 1386 برگزیده جایزه کتاب سال شد. نخستین ترجمه اش، پلی برای عبور اثر پرل باک بود که در سال 1346 منتشر شد. آخرین کارش هم، ترجمه کتاب آنتونی گاتلیب با عنوان رؤیای عصر روشنگری: ظهور فلسفه نوین بود که سال گذشته ازسوی انتشارات مازیار نشر یافت.

5. ایرج بشیری (9 مرداد 1319، بهبهان)

دبیرستان را در شیراز تمام کرد، اما به خاطر علاقه به زبان و ادبیات انگلیسی، این رشته را در دانشگاه پهلوی سابق (شیراز) برگزید. پس از اخذ لیسانس، مدتی خبرنگار روزنامه کیهان در فارس بود تا آنکه در سال 1343 به آمریکا رفت. فوق لیسانس را در زبان شناسی عمومی در 1347 و دکتری را در زبان شناسی ایرانی در 1351 از دانشگاه میشیگان دریافت کرد. مدتی در همان دانشگاه زبان فارسی تدریس کرد و پس از آن، در دانشگاه مینه سوتا، استاد تاریخ ایران شد و در برهه هایی ریاست بخش های مطالعات خاورمیانه، مطالعات آسیای جنوبی و مطالعات روسیه و آسیای میانه را عهده دار بوده است.

6. محمود دولت آبادی (10 مرداد 1319، سبزوار)

مفصل ترین رمان فارسی را نوشته است که به 2836 صفحه می رسد و برای همین کلیدر، 15 سال صرف کرد. از معدود نویسندگانی است که هم در عرصه سیاست فعال است و هم ادبیات. هربار اثر تازه ای خلق می نماید، به چاپ های متعدد می رسد، اما یکی از آثارش که کلنل نام دارد، با وجود ترجمه به چندین زبان، هنوز در ایران اجازه انتشار رسمی ندارد. مسعود کیمیایی، آوسنه باباسبحانِ او را بدل خاک کرد و خودش در سکانسی از گاو ظاهر شد. او جوایز متعددی ازجمله شوالیه فرانسه و یان میخالسکی سوئیس را کسب نموده و نامزد بوکرِ آسیایی شده است.

7. آیدین آغداشلو (8 آبان 1319، رشت)

فقط 2 بار از آثارش نمایشگاه برپا نموده است؛ یکی سال 1354 و دیگری 39 سال بعد. در راه اندازی موزه رضا عباسی در تهران نقش اساسی داشت. او جز آنکه هم در جوانی نقد هنر - و بعد، نقد فیلم - می نوشت و هم در تلویزیون، برنامه شیوه های دیدن را داشت، صندلی یک کلکسیونر و به تبع آن، کارشناس میراث فرهنگی را نیز حفظ نموده است. او افزون بر نقاشی، در مینیاتور هم دستی بر آتش دارد و افزون بر این، از طراحی جلد کتاب و پوستر فیلم هم برکنار نمانده است.

8. ایرج افشار سیستانی (2 آبان 1319، زابل)

سیستانی است و زادگاهش را بسیار دوست دارد. اصلا به آن افتخار می نماید و درباره اش بسیار نوشته است؛ از ب زرگ ان سیس ت ان و پزشکی سنتی سیس ت ان تا پژوهش در جغرافیای تاریخی و شهرنشینی کوه خواجه و سیستان و بلوچستان نامه. او که کتاب مقدمه ای بر شناخت ایل ها، چادرنشینان و طوایف عشایری ایران ش، در ششمین دوره جایزه کتاب سال در سال 1367 برگزیده شده، از میان دیگر آثارش باید از خلیج فارس و ک ش وره ای جنوبی آن، پزشکی سنتی مردم ایران و پژوهش در نام شهر های ایران نام برد. همچنین کتابخانه عظیمش مشتمل بر 14 هزار جلد را وقف مرکز اسناد و کتابخانه ملی سیستان وبلوچستان نموده است.

9. پرویز شاد (20 شهریور 1319، مشهد)

از همان قدیم دستی بر قلم داشت. وقتی در 22 سالگی تبعید شد، 2 کتاب نوشت که محمدرضا حکیمی و محمدتقی شریعتی بر آن ها مقدمه نوشتند. پس از آن، به دانشگاه فردوسی مشهد رفت و ادبیات خواند. کار اصلی اش تا تعطیلی حسینیه ارشاد، ویراستاری آثار دکتر شریعتی بود. پس از انقلاب، مدیرعامل انتشارات سروش و سردبیر مجله سروش شد که تا سال 1360 ادامه داشت. دکتر شریعتی درباره اش نوشته است: قوی ترین نویسنده ای است که نثر امروز را در خدمتِ ایمانِ دیروزِ ما قرار داده است و او باید درغربتی سخت زندگی کند.

10. گلنوش خالقی (17 دی 1319، تهران)

البته که پدرش روح الله خالقی بود، اما از خودش لیاقت نشان داد. پس از شاگردی حسین صبا، جواد معروفی و مصطفی کمال پورتراب، شاگرد اول هنرستان عالی موسیقی شد. در پس آن، به آموزشگاه موتزارتیوم سالزبورگ اتریش و بعد، کالج اوبرلین در اوهایو آمریکا رفت تا خاتمه در رشته رهبری کر از دانشگاه ویسکانسین فارغ التحصیل شد. 4 سال پیش از انقلاب به ایران بازگشت و گروه هم آوازان را برای اجرای آثار کلاسیک با گروه کر و ارکستر ایجاد کرد. او در این سال ها از تدوین آثار نوشتاری و موسیقایی پدر نیز جدا نمانده است.

11. قباد شیوا (4 بهمن 1319، همدان)

در دانشکده هنر های زیبای دانشگاه تهران درس خواند، اما ترجیح داد برای فوق لیسانس به انستیتو پرت (Pratt) در نیویورک برود. 51 سال پیش در رادیو تلویزیون ملی ایران و 3 سال بعد، در انتشارات سروش، بخش گرافیک را ایجاد کرد. از مؤسسان مجله تماشا در همان سال ها و در این سال ها از پایه گذاران انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران بوده است. طراحی بسیاری از پوستر های جشن هنر شیراز و برنامه های ارکستر مجلسی رادیو تلویزیون ملی ایران یا آرم هایی، چون هتل پارسیان، زمزم، انتشارات فرزان روز، انتشارات سروش و مجله حرفه هنرمند یا پوستر فیلم هایی مانند اتوبوس و کشتی آنجلیکا ازجمله هنر های اوست.

12. بهمن شعله ور (17 بهمن 1319، تهران)

پدرعظیمش از همراهان ستارخان بود و مادرعظیمش، خواهر شیخ محمد خیابانی. پدرش نخستین حقوق خوانده دانشگاه تهران بود و مادرش از نخستین برکشیدگان مدرسه پرستاری دانشگاه تهران. خودش، هم در زبان انگلیسی و هم در روانپزشکی، دکتری دارد. در نیمه دهه چهل، دبیر مالی پیمان سنتو شد و روانکاوی سربازان آمریکایی در جنگ ویتنام را هم تجربه کرد. خشم و هیاهو نوشته ویلیام فاکنر را در سال 1338، انتشارات نیل و پیروزی بر تب زرد اثر رالف ن. هیل را در سال 1339، انتشارات امیرکبیر از او نشر دادند و در سال 1386، نشر چشمه، سرزمین هرز تالیف تی. اس. الیوت را از او.

13. محمدحسین حلیمی (24 اسفند 1319، همدان)

هرآنچه باید از گرافیک بیاموزد را در فرانسه آموخت. مقدمات را در دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران خواند و اگرچه در گرافیک فوق لیسانس گرفت، اما از دانشگاه سوربن، دکتری زیبایی شناسی و علوم هنر دریافت کرد. نخستین نمایشگاه انفرادی اش را در سال 1350 در گالری سیحون برپا کرد. نخستین کتابش را هم، یک سال قبل تر، با عنوان زیبایی شناسی رنگ به رشته تحریر درآورده بود. جایزه اول مسابقه آفیش مسابقات آسیایی المپیک تهران در سال 1353 و جایزه دوازدهمین دوره کتاب سال برای کتاب اصول و مبانی هنر های تجسمی؛ زبان، بیان، تمرین در سال 1373 از افتخارات اوست.

14. پوری بنایی (19 مهر 1319، اراک)

یکی از ستاره های فیلمفارسی بود. در سال 1343 با عروس فرنگی ساخته نصرت الله وحدت آغاز کرد و با مریم و مانی به کارگردانی کبری سعیدی (شهرزاد) در سال 1357 به خاتمه برد، فیلمی که خودِ او سرمایه گذارش بود. اما او بیش از همه، از میان شصت وچهار فیلمی که بازی کرد، با حضور 50 سال پیشش در قیصر مسعود کیمیایی به اوج محبوبیت رسید و یک سال بعد، با بازی در کوچه مردها که سعید مطلبی ساخت، آن را تکمیل کرد و درنتیجه، با اندک زمانی فاصله، با 2 ستاره مرد آن سال ها، یعنی بهروز وثوقی و محمدعلی فردین همبازی شد.

15. نصرالله ناصح پور (2 آبان 1319، اردبیل)

در دامان موسیقی آذربایجان پرورید. در هنرستان موسیقی ملی هم محضر علی اکبر خان شهنازی را درک کرد و هم سعید هرمزی را. در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی، اما عبدالله خان دوامی و نورعلی خان برومند او را به حضور پذیرفتند. او که جز آواز، ردیف دان متبحری نیز هست، سال ها در خانه موسیقی فعالیت نموده و حالا هم عضو هیأت مدیره کانون خوانندگان سنتی است. خوانندگی آلبوم هایی، چون به یاد درویش خان با سه تار محمدرضا لطفی و تنبک ناصر فرهنگ فر و یادواره استاد نورعلی برومند به سرپرستی محمدرضا لطفی از آثار اوست.

16. محمدرضا شجریان (1 مهر 1319، مشهد)

روایت کردن از او سخت ترین کار ممکن است. آن هم کسی که تک تک ایرانی ها، صدایش با جان شان عجین و قرین شده است و برای هر لحظه این مردم، کاری و حالی دارد. هم صدایش غرّاست و هم قلمش خوش. ساز نیز می سازد و البته یک فعال اجتماعی هم هست. آغاز فعالیت حرفه ای اش از نیم قرن گذشته است. با احمد عبادی و اسماعیل مهرتاش آغاز کرد و در گروه های چاووش و شیدا و عارف بالید. او که 59 آلبوم عرضه نموده، جوایز شوالیه، پیکاسو و موتزارتِ یونسکو را کسب نموده و نامزد جایزه گرمی شده است. همین روز ها هم آلبوم خُراسانیات ش منتشر شده است.

17. خسرو سینایی (29 دی 1319، ساری)

ورودی 1958 دانشکده فنی وین اتریش است. ابتدا معماری خواند و بعد، در آموزشگاه موسیقی و هنر های نمایشی وین، ابتدا به سراغ آهنگسازی رفت و سپس، در کارگردانی سینما و تلویزیون تحصیل کرد. نخستین فیلمش را در سال 1346 ساخت. چندسالی برای وزارت فرهنگ و هنر و تلویزیون ملی ایران فیلم ساخت، ولی از 44 سال پیش به این سو، کارگردانی مستقل است. هم فیلم کوتاه ساخته است و هم فیلم بلند و همچنین مستند. هم آهنگ می سازد و هم شعر می سراید. برای مستند مرثیه گمشده اش، نشان ویژه کشور لهستان را دریافت کرد. البته عروس آتشِ او هم در خاطر خیلی ها مانده است.

18. رضا قیصریه (25 بهمن 1319، تهران)

در دانشگاه رُم ایتالیا، حقوق خواند. در ایران، اما به ترجمه آثار ایتالیایی دست زد و البته در گروه زبان و ادبیات ایتالیایی دانشگاه های تهران و آزاد اسلامی هم تدریس کرد. نمونه های آثار او، کافه زیر دریا استفانو بننی، خاطره های ما لوییجی پیراندللو، قارچ ها در شهر ایتالو کالوینو، آسمان در یک آخور اری دلوکا، کلمه مادر آلبرتو موراویا، مرد همراه مارکو لودلی، مده آ آئورلیو پس، نقاب برکش بناپارت لئوناردو شاشا و ندا های درون ادواردو فیلیپپو هستند. همچنین فیلم طعم گیلاس عباس کیارستمی هم از یکی از داستان های کتاب هفت داستان اوست که در کنار کافه نادری، تالیف نموده است.

19. اسفندیار منفردزاده (24 اسفند 1319، تهران)

16 ساله بود که وارد رادیو شد، اما آنجا به منصه ظهور رسید که 51 سال پیش، با رفیق کودکی اش، مسعود کیمیایی پیوند خورد و شد آهنگساز فیلم هایش. از بیگانه بیا و قیصر و رضا موتوری تا گو زنها و داش آکل و بلوچ و خاک. او، اما برای کسان دیگری هم آهنگ ساخت. از بهرام بیضایی که برای عمو سیبیلو موسیقی ساخت تا امیر نادری که موسیقی متن تنگنا و خداحافظ رفیق را کار کرد و حتی علی حاتمی که برای حسن کچل و طوقی آهنگی آفرید و البته نفرین ناصر تقوایی؛ و این جز، آهنگسازی هایش برای فرهاد مهراد است.

20. چنگیز جلیلوند (6 آبان 1319، شیراز)

در سطان قلبها به جای فردین، در کندو به جای وثوقی و در طوقی به جای ملک مطیعی حرف زد. اما در فیلم های خارجی هم از صدایش خاطره ساخت. در بسیاری از فیلم های مارلون براندو ازجمله زنده باد زاپاتا سخن گفت. جز آن، در 62 سال صداپیشگی، ازجمله برای پل نیومن در گربه روی شیروانی داغ، برای کلارک گیبل در ناجورها، برای جان وین در ال دورادو، برای برت لنکستر در پرنده باز آلکاتراز، برای کری گرانت در شمال از شمال غربی، برای آنتونی کوئین در زوربای یونانی، برای هریسون فورد در ایندیانا جونز، برای کلینت ایستوود در نابخشوده و برای رابرت دنیرو در سرقت صحبت کرد.

21. آذر پژوهش (8 آذر 1319، خوی)

خود می گوید که از کودکی حافظه شعری فوق العاده ای داشته است و این را بر صدای خوش علاوه کنید. چنان بود که در 12 سالگی، مهدی آذر، وزیر فرهنگ دولت دکتر مصدق، گلدان نقره هدیه اش کرد. در 27 سالگی، اما به رادیو ارومیه رفت و گوینده خبر شد تا آنکه به سببی، ناچار شد به تهران عزیمت کند و آنجا فضایی دیگر داشت که نتیجه آن، اجرای برنامه گلها بود و آن، بیش از همه در خاطر آن نسل مانده است. امیرهوشنگ ابتهاج (سایه) معتقد است او از همه بهتر بود و خیلی روان و راحت می خواند.

22. ثریا قاسمی (28 آذر 1319، تهران)

با اینکه مادرش نادره بود، اما خودش با تئاتر آغاز کرد. در نخستین تجربه ها، برای حمید سمندریان در آندورا و رکن الدین خسروی در آنتیگون روی صحنه رفت؛ وقتی 27 ساله بود. در همان سال، در نخستین سریال تلویزیون آن موقع با نام پیوند ساخته نصرت کریمی، بازی کرد، اما حضورش در سینما تا بازی در آرامش در حضور دیگرانِ ناصر تقوایی طول کشید. اگرچه برای مارال و ویلایی ها، در سال های 1379 و 1395 جایزه جشنواره فیلم فجر را گرفته، اما او بیشتر با سریال های تلویزیونی، چون در پناه تو و در قلب من در خاطره ها جا خوش نموده است.

23. منوچهر بیگلری (1319، تهران)

عاشق ترومپت است و 18 سال در ارکستر سمفونیک تهران که حشمت سنجری رهبرش بود، فعالیت کرد. پدرش هم از مدیران هنرستان عالی موسیقی بود و برادرش، آهنگساز نخستین سرود ملی جمهوری اسلامی ایران. حضور در گروه آهنگسازی سمفونی حماسه خرمشهر، از کرخه تا راین و دوئل به سرپرستی مجید انتظامی و همچنین ترومپت نوازی برای فریبرز لاچینی در آلبوم افسون ازجمله آثار اوست و با کارن همایونفر هم در موسیقی های فیلم همکاری نموده است. در اختتامیه بیست و هفتمین جشنواره موسیقی فجر در سال 1390 از او تجلیل شد و 2 سال بعد هم واجد نشان درجه یک هنر دانسته شد.

24. سعید پیردوست (16 دی 1319، تهران)

بازیگری را دیر آغاز کرد و آغازش شد خاک و بعد، گوزنها مسعود کیمیایی. از همان 1352 تا 1370، در همه 10 فیل ِ این فیلمساز در این بازه یعنی غزل، سفر سنگ، خط قرمز، تیغ و ابریشم، سرب، دندان مار، گروهبان و ردپای گرگ - و در سال های بعد در سرباز های آدینه، حکم و قاتل اهلی - بازی کرد. در این میان، چند تجربه هم مقابل دوربین سیروس الوند داشت. ورودش به تلویزیون با کارگاه علوی ساخته حسن راهنمایی بود، اما دعوت مهران مدیری برای بازی در سریال پاورچین، او را از پس سال ها به وادی تازه ای آورد که طنز بود.

25. محمدعلی شیرازی (27 اسفند 1319، شیراز)

شاید سلطان قلبها، بیش از دیگر اشعار و ترانه هایش در خاطره مردم باقی مانده باشد. کاری که در فیلمی به همین نام با کارگردانی محمدعلی فردین در سال 1347 خوانده شد. همچنین دیگر اشعارش با آگاه هایی، چون وقتی رسید آهو هنوز نفس داشت... و شن های ساحلی کلبه های گلی... در همان زمان خوانده شد. در سال های اخیر هم ازجمله آی آدمای مهربون واجبه که یاری کنیم و روزی تو خواهی آمد از کوچه های بارانِ او را به ترتیب قاسم افشار و محمد اصفهانی خواندند. تیتراژ سریال زیر آسمان شهر با صدای امیر تاجیک هم از سروده های اوست.

26. ایرج ملک پور (1319، لاریجان)

او چهره ای نوستالژیک، اما کم نام است. چهره ای که بی استثنا همه مان هرسال نامش را می بینم، اما شاید کمتر از خود پرسیده باشیم او کیست که نامش در ابتدای همه تقویم ها می آید. ماجرا هم به سال 1358 برمی شود که او و همکارانش در بخش فیزیک خورشیدی مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، پس از 3 سال مطالعه، نخستین تقویم هجری شمسی را به انضمام تقویم هجری قمری و اوقات شرعی استخراج کردند و شد مبدأ و مرجع گاه شمار ایرانی ها. او که در دانشگاه پاریس، 2 دکتری ژئوفیزیک فضایی و اخترفیزیک اخذ کرد، در سال 1355 به منجمان عربستان ثابت کرد تقویم خورشیدی، دقیق تر از قمری است.