خبرنگاران غفلت از صندلی برتر مقالات پژوهشگران ایرانی در گزارش دانشگاه استنفورد - وبلاگ سانا

به گزارش وبلاگ سانا، تهران- خبرنگاران- سرپرست پایگاه استنادی علوم دنیا اسلام(ISC) در پاسخ به شبهات پروژه ایران 2040 دانشگاه استنفورد گفت: در گزارش این دانشگاه وضعیت کیفی برون داده های علمی ایران از منظر مقالات پراستناد، داغ و برتر مورد غفلت قرار گرفته است.

محمدجواد دهقانی روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار دانشگاه و آموزش وبلاگ سانا، گفت: این درحالی است که از نظر استنادات دریافتی، ایران صندلی اول کشورهای اسلامی و منطقه و 21 جهان را در اختیار دارد.

وی با اشاره به اینکه ایران چهار درصد مقالات داغ و 7.2 درصد مقالات پراستناد جهان را فراوری می نماید، افزود: پروژه ایران 2040 دانشگاه استنفورد در سال 2016 در دانشگاه استنفورد شروع شد.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC) توضیح داد : بر اساس اطلاعات مندرج در وب سایت مربوطه، پروژه ایران 2040 دانشگاه استنفورد کوششی دانشگاهی با هدف ترویج مطالعات کلان نگر اقتصادی و فنی در حوزه توسعه پایدار و بلندمدت ایران است.

آنالیز ابعاد پروژه ایران 2040

وی افزود: دست اندرکاران معتقدند، این پروژه دانشگاهی بر اساس تحلیل داده های کمی و با استفاده از نگاهی آینده نگرانه، به آنالیز روندهای حاکم بر ایران در حوزه های جمعیت شناسی، اقتصاد، انرژی، آب، کشاورزی و سیستم های اقتصادی می پردازد.

دهقانی ادامه داد: دسترسی به گزارش های این پروژه رایگان است و آینده پژوهان و دیگر علاقه مندان به آنالیز روندهای حاکم بر آینده ایران می توانند از این گزارش ها استفاده نمایند.

به گفته سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، در زمستان 1397 گزارشی توسط بعضی مجریان این پروژه با عنوان خروجی علمی ایران: کمیت، کیفیت و فساد منتشر شد که در آن به آنالیز کمیت و کیفیت فراوریات علمی ایران پرداخته است.

به گفته دهقانی در این گزارش که داده های آن از پایگاه استنادی اسکوپوس در بازه زمانی 1997 تا 2018 استخراج شد، تحلیل هایی آمده که پیشرفت ها و دستاوردهای علمی کشور را در بازه زمانی 20 ساله به چالش کشیده و به نوعی آنها را کم رنگ و کم اهمیت جلوه داده است.

کمیت و کیفیت فراوریات علمی ایران

وی افزود: در این پروژه آمده است که فراوری مقاله در ایران در این دو دهه از یک هزار مقاله در سال 1997 به 50 هزار مقاله در سال 2018 رسیده و میزان انتشار سالانه مقالات ایران در بازه زمانی یاد شده، 50 برابر شده و سهم ایران به 6/2 درصد فراوریات جهانی رسیده است، اما کیفیت فراوریات علمی ایران، در طول زمان در بسیاری از زمینه ها تغییرات قابل توجهی را نشان نمی دهد.

ادعای دیگر استنفورد

به گفته دهقانی، در این پروژه همچنین ادعا شده که در آمارهای برون داد علمی ایران صرفاً توجه به کمیت و تعداد می گردد و از کیفیت خبری نیست. آنچه که در گزارش حاضر مورد غفلت واقع شده، آنالیز وضعیت کیفی از منظر مقالات پراستناد، مقالات داغ و مقالات برتر است.

به گفته این مقام مسئول، مقالات برتر یا یک درصد برتر، سهم مهمی از علم روز دارد که توسعه علمی در سطح بین المللی را نشان می دهد و در واقع به دو دسته مقالات پراستناد و مقالات داغ تقسیم می گردد.

وی یادآور شد : طلایه داران علم مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس (ESI) معتبرترین مجلات بین المللی را به 22 رشته موضوعی تقسیم نموده و بر حسب تعداد استنادهای دریافت شده، مقالات پراستناد را معرفی می نمایند.

کلاریویت آنالیتیکس مؤسسه ای است که هر ساله بیش از هزاران پژوهشگر را از سراسر جهان در 21 حوزه موضوعی به عنوان پژوهشگر پراستناد شناسایی و نام آنها را منتشر می نماید.

انتشار بعضی مقالات ساده نیست

وی تاکید نمود: مقالات پراستناد شامل یک درصد از مقالات جهان در طول 10 سال گذشته می گردد، اما مقالات داغ، مقالات تنها یک دهم درصد از مقالات برتر در دو سال اخیر را تشکیل می دهد. باید در نظر داشت که انتشار این دسته از مقالات ساده نیست. سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام(ISC) خاطر نشان کرد : آمار موجود در طلایه داران علم مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس (ESI) حاکی از آن است که پژوهشگران کشور در چند سال اخیر با توجه و تأکید بر کیفیت توانسته اند، سهم کشور از مقالات یک درصد برتر جهان را به موازات رشد فراوری علم کشور افزایش دهند.

علت غفلت مجریان پروژه ایران 2040

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری افزود: به نظر می رسد علت غفلت مجریان پروژه 2040 استفاده صرف از داده های پایگاه اسکوپوس است که در آن شاخص هایی نظیر مقالات داغ و برتر و یا حتی پژوهشگران برتر وجود ندارد.

وی تاکید نمود: به طور خاص یکی از محورهای گزارش، موضوع توجه به بزرگ نمایی کمیت و غفلت از کیفیت در انتشار مقالات ایران است که البته در این مورد نیز بیش از اندازه سیاه نمایی شده است؛ چرا که داده ها و آمارهای موجود در مورد مقالات برتر ایرانی به ویژه آن چه که در پایگاه بین المللی مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس آمده، همچون مقالات پراستناد، مقالات داغ و پژوهشگران برتر حکایت از رشد روز افزون کیفیت مقالات و انتشارات ایرانی در سال های اخیر دارد.

ارتقاء شاخص های ایران

سرپرست ISC اظهار کرد: طبق داده های این پایگاه در حال حاضر در مجموع تعداد 1952 مقاله برتر (Top papers) و 104 مقاله داغ توسط پژوهشگران ایرانی منتشر شده که این تعداد 2/3 درصد کل مقالات داغ جهان است.

وی گفت: به همین دلیل شاخص هرش جمهوری اسلامی ایران که به عنوان یکی از معیارهای کیفی در ارزیابی فراوریات علمی مورد توجه قرار می گیرد، در 20 سال گذشته از 96 به 284 افزایش یافته و این به معنای ارتقای کیفیت و اثر بخشی صندلی علمی کشور نیز بوده است.

دهقانی اعلام کرد: میزان مدارک علمی انتشار یافته و ثبت شده در این پایگاه در جهان، منطقه خاورمیانه، کشورهای اسلامی و ایران به ترتیب برابر با 2 میلیون و 917 هزار و 755، 179 هزار و 243، 256 هزار و 417، و 53 هزار و 918 مدرک علمی بوده است.

تعداد مقالات پراستناد جهان

وی ادامه داد: تعداد مقالات علمی پراستناد جهان، منطقه خاورمیانه، جهان اسلام و ایران در سال 2018 به ترتیب برابر با 16 هزار و 948، هزار و 409، هزار و 431، 452 مدرک و تعداد مقالات داغ جهان، منطقه خاورمیانه، جهان اسلام و ایران به ترتیب برابر با هزار و 693، 184، 178 و 68 مدرک است.

به گفته دهقانی، براساس تعداد مدارک ثبت شده در سال 2018 ایران با سهم 85/1 درصد در جهان رتبه 16، با سهم 21 درصد در جهان اسلام رتبه اول و با سهم 30 درصد کل علم در منطقه خاورمیانه رتبه اول را دارد.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری افزود: این در حالی است که از منظر کیفی در دو شاخص مقالات داغ و نیز مقالات پراستناد وضعیت ایران نیز مناسب تر است. به طوری که چهار درصد مقالات داغ جهان، 38 درصد مقالات داغ جهان اسلام و 37 درصد مقالات داغ منطقه خاورمیانه توسط پژوهشگران ایرانی فراوری می گردد.

به گفته سرپرست ISC، سهم ایران در فراوری مقالات پراستناد در جهان 7/2 درصد، جهان اسلام 6/31 درصد و منطقه خاورمیانه 32 درصد است.

دهقانی ادامه داد: این امر نشان می دهد پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران به خصوص در چند سال اخیر توجه ویژه ای به کیفیت مقالات و نتایج پژوهشی خود داشته اند.

دهقانی اظهار کرد: بر اساس داده های پایگاه مؤسسه کلاریویت آنالیتیکس، جمهوری اسلامی ایران از نظر میزان استنادات دریافتی در سال های اخیر به صندلی اول در میان کشورهای اسلامی و منطقه و رتبه 21 در بین دیگر کشورهای جهان دست پیدا نموده است.

وی تاکید نمود: آنالیز پایگاه InCite این مؤسسه حاکی از آن است که در بازه زمانی پنج سال اخیر (2018-2014)، جمهوری اسلامی ایران با 994 هزار و 878 استناد توانسته از نظر رتبه پیش از کشورهای لهستان، روسیه، تایوان، سنگاپور، اتریش، هنگ کنگ، فنلاند و رژیم اشغالگر قدس قرار گیرد.

به گفته دهقانی در همین بازه در زمینه همکاری های علمی بین المللی، کشور جمهوری اسلامی ایران با 47 هزار و 786 مورد همکاری بین المللی، صندلی 33 را بین تمامی کشورهای جهان کسب نموده است و در میان کشورهای اسلامی صندلی دوم را کسب کرد.

میزان انتشار مقالات

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، گفت: از نظر میزان انتشار مقالات و مدارک علمی دانشمندان ایرانی در مجلات با کیفیت چارک اول (Q1)، آنالیز داده های پایگاه InCite نشان می دهد ایران در سال 2013 با 6915 مدرک، دارای رتبه سی و دوم بود، اما در سال 2017 با 11 هزار و 467 مقاله منتشر شده در مجلات Q1 به صندلی بیست و پنجم جهان ارتقاء یافت.

وی افزود: همچنین آمار مربوط به دوره پنج ساله اخیر (2018-2014)، نشان می دهد پژوهشگران ایرانی با منتشر کردن 36 هزار و 683 مقاله در مجلات Q1 به صندلی 29 جهان و در میان کشورهای اسلامی در صندلی دوم قرار گرفته اند.

دهقانی یادآور شد: به علاوه شاخص دیگری که می تواند مدنظر قرار گیرد تعداد مدارک منتشر شده ایرانی در مجلات دارای ضریب تأثیر (JIF) بین المللی است.

به گفته وی در این راستا پژوهشگران ایرانی با انتشار 134 هزار و 200 مدرک در پنج سال اخیر (2018-2014) رتبه نوزدهم جهان و دوم کشورهای اسلامی را کسب نموده اند.

موفقیت های ایران در حوزه فناوری

دهقانی در این زمینه اعلام کرد: در حوزه فناوری های نوین صندلی جمهوری اسلامی ایران و پیشرفت های حاصله به هیچ وجه قابل انکار نیست؛ چیزی که نویسندگان گزارش پروژه 2040 هیچ اشاره ای به آن ننموده اند.

وی افزود: از نظر تعداد مدارک ثبت شده در حوزه فنآوری نانو، سال 2018 ایران با انتشار 9 هزار و 259 مقاله با سهم 4/5 درصد جهان در رتبه چهارم جهان اسلام و نیز منطقه خاورمیانه رتبه نخست را دارد.

دهقانی اعلام کرد: کشورهای چین با 40 درصد، آمریکا با 14 درصد، هند با 9 درصد در رتبه های اول تا سوم قرار دارند.

سرپرست ISC گفت: بر همین اساس، 40 درصد مدارک علمی کل کشورهای اسلامی در حوزه فنآوری نانو و 50 درصد فراوری علم در این حوزه موضوعی در منطقه خاورمیانه توسط پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران فراوری می گردد.

به گفته دهقانی، این در حالی است که از منظر کیفی در دو شاخص مقالات داغ و مقالات پراستناد، وضعیت ایران مناسب تر است. به طوری که 5/10 درصد مقالات داغ جهان، 52 درصد مقالات داغ جهان اسلام و 53 درصد مقالات داغ منطقه خاورمیانه در حوزه فنآوری نانو توسط جمهوری اسلامی ایران فراوری می گردد.

سهم ایران در فراوری مقالات فناوری

به گفته این مقام مسئول، سهم ایران در فراوری مقالات پراستناد در حوزه فنآوری نانو در جهان 4/7 درصد، جهان اسلام 49 درصد و منطقه خاورمیانه 52 درصد است.

این مقام مسئول ادامه داد: این امر نشان می دهد که در حوزه فنآوری نانو در هر دو شاخص کمی و کیفی بیش از 50 درصد فعالیت های پژوهشی جهان اسلام و منطقه خاورمیانه توسط پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران فراوری می گردد.

وی اعلام کرد: بر اساس آخرین اطلاعات موجود بیش از 276 محصول از 143 نوع مختلف در حوزه فناوری نانو توسط 130 شرکت در ایران فراوری شده است.

اشکالات روش شناسی استنفورد

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری درباره اشکالاتی که به گزارش استنفورد وارد است، شرح داد: اشکال دیگری که بر این گزارش و تحلیل های ارائه شده وجود دارد، بحث روش شناسی آن است.

دهقانی گفت: از آن جایی که نتایج و تحلیل های این گزارش صرفاً بر اساس داده های پایگاه اسکوپوس است، تبعا از جامعیت کافی برای اظهارنظر و نتیجه گیری در مورد برون داده های علمی، به خصوص شاخص های کیفی این فعالیت ها، برخوردار نیست.

وی افزود: همانگونه که قبلاً اشاره شد در این پایگاه در مقایسه با پایگاه کلاریویت آنالایتیکس (ISI سابق) ابزارهای تحلیلی نظیر آنالیز آماری مقالات پراستناد، مقالات داغ و مقالات یک درصد برتر، دانشمندان برتر و… وجود ندارد.

به گفته دهقانی، این امکانات و ابزارها که معمولاً توسط متخصصان حوزه علم سنجی مورد استفاده قرار می گیرد به ویژه آن جا که بحث کیفیت فعالیت ها و بروندادهای علمی مطرح است، در پایگاه اسکوپوس وجود نداشته و از این نظر می تواند باعث ارائه گزارش های ناقص و خطاهای احتاقتصادی بالا گردد.

وی افزود : به طور خاص بر اساس گزارش مستخرج از مؤسسه کلاریویت آنالایتیکس (HCR)، تعداد دانشمندان برتر (پراستناد) جمهوری اسلامی ایران از هفت فر در سال 2018 به 16 نفر در سال 2019 افزایش یافته است.

سرپرست ISC اعلام کرد: کاستی های روش شناسی این گزارش، لحاظ نکردن برون داده های علمی کشور است که در مجلات فارسی زبان و یا دیگر زبان ها در داخل کشور منتشر می شوند. داده های این دسته از فراوریات علمی در پایگاه بین المللی ISC موجود و قابل احصاء است.

وی تاکید نمود: بر همین اساس، حجم انبوهی از کوشش های محققان ایران نادیده و مورد غفلت واقع شده است. این مورد به ویژه در حوزه های علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر و معماری که روند چاپ مقاله در آنها غالباً در مجلات داخلی است، نمود بیشتری دارد.

عدم وجود رابطه منطقی بین داده ها

وی در ادامه به دیگر ایرادهای گزارش استنفورد اشاره نمود و گفت: در این گزارش ادعا می گردد از سال 2005 دولت با هدف به تعویق انداختن ورود نیروهای جوان به بازار کار ظرفیت دانشگاه ها را افزایش داده و این ظرفیت تقریباً دو برابر شده است. با این حال برای این ادعا در مورد سیاست گذاری دولت در حوزه آموزش عالی هیچ منبع موثقی ارائه نشده است.

دهقانی در باره این ادعاها اظهار کرد: ادعای کالایی سازی آموزش عالی بدون ذکر منبع و ارائه شواهد لازم برای چنین نتیجه گیری، ادعای تبدیل انتشار مقاله در ایران به خودی خود به یک هدف بدون ذکر منبع و شواهد، ادعای علاقه مندی دانشجویان به دریافت پذیرش در دانشگاه های خارجی با کوشش برای انتشار مقاله به منظور مهاجرت در این پروژه مطرح شده است.

وی تاکید نمود: این مسئله طوری وانمود شده که انگار کوشش برای انتشار مقاله به منظور دریافت پذیرش از دانشگاه های خارجی تنها برای دانشجویان ایرانی صادق است؛ درحالی که این امر یکی از مهم ترین شاخص های مهم برای اخذ پذیرش از دانشگاه های خارجی توسط دانشجویان کشورهای دیگر محسوب می گردد.

ارزش گذاری اغراق آمیز واژه ها

سرپرست ISC در ادامه این گفت و گو به نتیجه گیری نهایی اشاره نمود و افزود: عبارات مورد استفاده مشحون از ارزش گذاری های غیر علمی اغراق آمیز و ناموثق بوده که بدون رعایت رویکرد بی طرفانه علمی به صورت مستمر در بخش های مختلف گزارش ذکر شده است.

دهقانی توضیح داد: استفاده از عباراتی نظیر فساد، تعابیری ناگوار، توهم توسعه، سوء رفتار، رفتار جعلی، مقالات ساختگی، وعده های سخاوتمندانه، حباب انتشار و هزینه های گزاف از این دسته است.

وی تاکید نمود: بعضی ابعاد گزارش از جمله افزایش تعداد مراکز آموزش عالی و ایجاد انبوه دانشگاه های انتفاعی و غیرانتفاعی و در نتیجه تجاری سازی آموزش عالی و در کل کمی نگری به این حوزه، واقعیت تلخی است که در بازه زمانی تعیین در کشور رخ داده و قابل انکار نیست.

به گفته این مقام مسئول، مسئله دیگر وجود تخلف های علمی و ایجاد مراکز به اصطلاح مشاوره برای ارائه خدمات متنوع برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی (تهیه رساله و خاتمه نامه و مقالات علمی) و در نتیجه رشد بی رویه سرقت ادبی بومی و انواع دیگر تخلف های علمی بوده که یکی از آفات طبیعی و ناشی از توجه به کمی گرایی است.

دهقانی اعلام کرد: برخلاف ادعای نویسندگان گزارش، سیاست گذاران آموزش عالی نسبت به این امر بی تفاوت نبوده اند و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری لایحه مقابله با تخلفات علمی را در سال 94 به تصویب مجلس رسانید که به دانشگاه ها ابلاغ شده و در حال حاضر با این پدیده غیراخلاقی برخورد می گردد.

وی اظهار کرد: نکته قابل توجه، گرایش و جبهه گیری منفی نویسندگان این گزارش است که همگی دانش آموختگان کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه های خوب کشور هستند؛ به طوری که ادبیات گزارش بر مبنای سیاه نمایی از همه فعالیت های علمی کشور در 20 سال اخیر است.

به گفته دهقانی این در حالی است که به یقین پذیرش این دانشجویان در دانشگاه های خارج از کشور مرهون همین فعالیت علمی و انتشار مقالاتی بوده که اکنون مورد نکوهش آنها قرار گرفته است.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری تاکید نمود: فقدان به کارگیری متخصصان علم سنجی در اجرا و راهبری این پروژه، باعث می گردد تحلیل های صورت گرفته در حوزه علم سنجی از جامعیت کافی برای اظهارنظر و نتیجه گیری در مورد فعالیت ها و برون داده های علمی کل کشور، همچنین وضعیت کمی و کیفی این فعالیت ها، برخوردار نبوده و قابل اعتنا نباشد.