ایمونوتراپی چیست و چه فایده ای در علوم پزشکی دارد؟ - وبلاگ سانا

به گزارش وبلاگ سانا، ایمونوتراپی که به نام بیولوژی تراپی هم در برخی از متون شناخته می شود، یک فرایند درمانی مهم برای بسیاری بیماری ها از جمله سرطان به شمار میرود. به طور کلی در ایمونوتراپی، دستگاه ایمنی بدن انسان سرکوب یا در برخی از سناریوها فعال تر می شود. با این حال، معمولا در ایمونوتراپی های متداول در سراسر جهان، پزشکان در تلاش هستند با بهره گیری از استراتژی صحیح، دستگاه ایمنی بدن بیمار را به طور موقت سرکوب کرده تا داروهای مورد نظر دیگر توان اثرگذاری داشته باشند. برای درمان انواع و اقسام سرطان ها از ایمونوتراپی استفاده می شود. در این مطلب ضمن معرفی جامع اما خلاصه وارِ مفاهیم ایمونوتراپی، پیرامون آثار مثبت و منفی این فرایند درمانی هم صحبت می شود.

ایمونوتراپی به فرایندهای درمانی گفته می شود که سیستم ایمنی بدن خودِ بیمار برای مشاخصه با یک بیماری خاص تحریک یا سرکوب می شود. متخصصین حوزه درمان سرطان، استفاده از ایمونوتراپی را یکی از گزینه های روی میزِ بسیار خوب تلقی می کنند.

ایمونوتراپی به روش های مختلف به بیمار سود می رساند. برخی از فرایند های درمانی به منظور تقویت سیستم دفاعی دستگاه ایمنی بدن مورد استفاده قرار می گیرند. در حالی که سایر روش های ایمونوتراپی به این منظور اجرا می شوند تا به دستگاه ایمنی در شناسایی و حمله به سلول های سرطانی کمک کنند. دستگاه ایمنی شامل مجموعه ای از اندام ها، سلول های تخصص یافته و مولکول هایی است که بدن موجود زنده را در برابر عفونت های خارجی و عوامل بیماری زا محافظت می کند. ایمونوتراپی برخلاف متد کاری ساده اش روی کاغذ، یک فرایند به شدت پیچیده تلقی می شود؛ چراکه برخی از عوامل بیماری زا و سلول های سرطانی این قدرت را دارند تا خود را از دید اجزای دستگاه ایمنی بدن مخفی کنند. این ویژگی رفتاری سلول ها موجب می شود تا دستگاه ایمنی بدن تصور کند که عوامل بیماری زا، سلول های خودی بوده و به همین دلیل، به آنها حمله نمی کند.

انواع ایمونوتراپی

ایمونوتراپی بر اساس سن، جنس، وخامت بیماری و سایر عوامل دیگر به شیوه ای متفاوت در بدن فرد بیمار نتیجه خواهد داد. با این اوصاف، ایمونوتراپی چند نوع مختلفی دارد.

واکسن های سرطان

واکسن هایی به بیماران تزریق می شود تا جلوی پیشرفت سرطان در بدن این دسته از بیماران تا حد به سزایی گرفته شود. این دسته از واکسن ها همچنین با تقویت و بهینه سازی پاسخ دستگاه ایمنی بدن به برخی از تومورها برای درمان سرطان سودمند خواهند بود. مثال هایی از واکسن های این چنینی برای مقابله با پیشرفت سرطان، واکسن هایی است که جلوی عفونت ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) را می گیرد. ویروس HPV این قدرت را دارد تا سرطان گردن رحم و سایر سرطان ها مثل حلق و دهان را در بدن فرد بیمار ایجاد کند.

اولین واکسن سرطانی در حیطه ایمونوتراپی تحت عنوان پرووِنج (Provenge) در سال 2010 میلادی از طریق سازمان غذا و داروی کشور ایالات متحده آمریکا (FDA) مورد تایید قرار گرفت. واکسن پروونج با این هدف طراحی شد تا پاسخ دستگاه ایمنی علیه سرطان پروستاتِ متاستازی تحریک شود. از نکات مهم درباره این واکسن می توان به منحصر به فرد بودن واکسن برای هر بیمار اشاره کرد. به زبان بسیار ساده، واکسن پروونج برای هر بیمار به شیوه های مختلف شخصی سازی می شود. بنابراین، در آینده نزدیک می توان انتظار داشت که برای هر بیمار سرطانی، یک نوع خاصی از واکسن سرطان تهیه شود.

محققین در سراسر جهان در تلاش هستند تا واکسن های مختلفی را برای درمان سرطان های مختلف نظیر تومورهای مغزی، ملانوما، سرطان سینه، کلیه، لوکمیا و سایرین مورد بررسی قرار دهند. واکسن های سرطان در کنار سایر فرایند های درمانی می توانند نسبت به سایر روش های ایمونوتراپی، اثرگذاری به مراتب بیشتری برای درمان سرطان داشته باشد.

آنتی بادی های مونوکلونال

آنتی بادی، ایمونوگلوبولین یا پادتن، یک جزء مهم در دستگاه ایمنی است که وظیفه شناسایی و خنثی سازی عوامل خارجی مثل باکتری های بیماری زا و ویروس ها را برعهده دارد. به عوامل بیماری زا به زبان ایمنی شناسی، آنتی ژن (Antigen) گفته می شود. در حقیقت آنتی بادی ها جایگاهی برای شناسایی آنتی ژن ها در ساختار خود دارند. لازم به ذکر است هر آنتی بادی، تنها آنتی ژن های خاصی را می تواند شناسایی کند. پس از اتصال آنتی ژن به جایگاه خود در آنتی بادی ها، در مرحله بعد آنتی بادی ها سلول های دیگری را فراخوانی کرده تا به سلول های غیر طبیعی یا عوامل بیماری زا حمله کنند.

محققین می توانند آنتی بادی های شبیه به یکدیگر و همسان را در محیط آزمایشگاهی خلق کرده و برای درمان بیماران سرطانی از آنها استفاده کنند. این نوع آنتی بادی ها را آنتی بادی های مونوکلونال (Monoclonal antibodies) می نامند. آنتی بادی های مونوکلونال می توانند به منظور مسدودسازی عواملی به نام مولکول های چک پوینت نظیر CTLA-4، PD-1 و PD-L1 مورد استفاده قرار گیرند. این فرایند در آنتی بادی های مونوکلونال موجب می شود تا سلول ها خیلی قوی تر از حالت طبیعی سلول های توموری را از بین ببرند. سایر مولکول های آنتی بادی مونوکلونال به آنتی ژن ها متصل شده و آنها را بلوکه می کنند. این دسته از آنتی ژن ها برای رشد و توسعه سلول های سرطانی حیاتی هستند. برخی دیگر از آنتی بادی های مونوکلونال یک ماده رادیواکتیو، دارو یا یک سم مهلک را در خود داشته که می توانند از این طریق، سلول های سرطانی را تخریب کنند.

سلول درمانی

در این روش، سلول های انسانی سالم به سلول های بیمار انتقال یافته تا کارکرد آنها حفظ شود یا اگر فعالیت سلولی دچار نقص شده، با این روش بهبود یابد. پیوند سلول های بنیادی و فرایند درمانی تحت عنوان CAR T-Cell therapy از نمونه های شاخص در این روش است. سلول های T توانایی مشاخصه با سلول های سرطانی را به واسطه ایجاد ایمنی سلولی دارد. همچنین در یکی دیگر از استراتژی های نو می توان سلول های بنیادی را به بافت آسیب دیده پیوند زد تا فرایند ترمیم صورت گیرد.

سلول درمانی از قرن نوزدهم آغاز شد؛ درست زمانی که محققین روی مدل های حیوانی متمرکز شده بودند تا جلوی ابتلا به یک بیماری گرفته یا حتی یک اختلال درمان شود. با وجود این که در ابتدای امر هیچ تاثیر مثبتی از بابت مطالعات حاصل نشد، تحقیقات بیشتر در اواسط قرن بیستم موجب شد تا از سلول های انسانی به شیوه ای بهتر استفاده شود. در این بحبوحه ، از سلول های انسانی بهره برداری شد تا جلوی رد پیوند اعضا پس از عمل جراحی گرفته شود. خوشبختانه با پیروزیت های پیرامون پیوند مغز استخوان، از سلول درمانی به منظور بهبود شرایط حال بیمار در بسکمک از بیماری های مختلف خودایمنی و همچنین سرطان بیشتر استقبال شد.

تنظیم کننده های دستگاه ایمنی

داروهایی در بحث ایمونوتراپی وجود دارد که بخش هایی از دستگاه ایمنی را تنظیم و حتی تقویت می کنند. مهارکننده های چک پوینتی و سایتوکاین ها از مهم ترین تنظیم کننده های دستگاه ایمنی به شمار می روند. تنظیم کننده های ایمنی در سه نوع طبیعی، مصنوعی و نوترکیب وجود دارند.

ویروس درمانی انکولیتیک

ویروس هایی در محیط آزمایشگاه تغییر و تحول می یابند که می توانند سلول های سرطانی را بدون آسیب به سلول های سالم مجاور، دچار عفونت کرده و سپس از بین ببرند. برخی از ویروس ها در طبیعت وجود داشته، در حالی که سایر ویروس ها در یک محیط آزمایشگاهی تغییر و تحول می یابند.

چگونه ایمونوتراپی کار می کند؟

چند نوع مختلف از ایمونوتراپی وجود دارد که برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرد. دو نوع اصلی از آنها مهارکننده های چک پوینت و ایمونوتراپی سلولی است.

بسکمک از ایمونوتراپی های سرطان با تکیه بر فعال سازی سلول های T عمل می کنند. سلول های T اجزایی از دستگاه ایمنی محسوب می شوند که به مارکرهای معینِ سلول های توموری متصل و به آنها حمله می کند. یک راه گریز برای سلول های سرطانی از چنگ سلول های T در این است که سیگنال های اشتباه و جعلی متعددی را به سلول ایمنی چک پوینت ارسال کرده تا خودشان را بدون ضرر نشان دهند. به همین منظور، گروهی از داروهای شیمیایی به نام مهارکننده های چک پوینتِ ایمنی، تمامی این سیگنال های جعلی را مسدود کرده تا دستگاه ایمنی فریب چنین تاکتیکی را از سمت سلول های سرطانی نخورد.

این کشف به شدت در علوم پزشکی سر و صدا کرد که در سال 2018 میلادی، متخصص ایمونولوژی آمریکایی به نام جیمز آلیسون و تاسوکو هانجو، یک متخصص ایمونولوژی ژاپنی هر دو برای فعالیت هایشان به منظور توسعه مهارکننده های چک پوینتی، برنده جایزه نوبل شدند.

یک نوع دیگر از ایمونوتراپی، تحت عنوان ایمونوتراپی سلولی شناخته می شود. این نوع در واقع از ایده اسب تروجان برای غلبه بر بیماری سرطان بهره می برد. سلول های ایمنی از بدن فرد بیمار دریافت شده، در یک محیط آزمایشگاهی تغییر و تحول یافته و در نهایت مجدد به بدن بیمار در میزان بسیار زیاد برگردانده شده تا به دستگاه ایمنی برای مشاخصه با سرطان کمک شود.

یک مثال در این زمینه، همان طور که قبلا هم به آن اشاره شد CAR T cell therapy است. در این فرایند، سلول های T بیمار گرفته شده و یک ژن به نام گیرنده آنتی ژنی کایمری (CAR) به آن اضافه می شود. زمانی که سلول های T تغییر یافته مجدد در بدن به عنوان سلول های CAR T انتقال داده می شود، به اصطلاح این سلول ها به شدت شارژ شده تا سلول های سرطانی را شناسایی و سپس با آنها مشاخصه کنند. این فرایند درمانی، به بزرگسالان و بچه ها مبتلا به سرطان های خونی نظیر لوکمیا و لنفوما یک امید نو هدیه می دهد.

فواید ایمونوتراپی

به جز ایمونوتراپی، سایر روش های درمانی و کم دردسرتر دیگری برای درمان سرطان وجود دارد. با این حال، یکی از مهم ترین مزیت های ایمونوتراپی، عوارض جانبی اندک آن است. از طرفی دیگر، ماندگاری آثار ایمونوتراپی در بدن فرد بیمار به مراتب بالاتر از سایر شیوه هاست. حتی در برخی پرونده های پزشکی به این موضوع اشاره شده که بیمار به یک سرطان بسیار پیشرفته دچار شده اما با انجام ایمونوتراپی، تومورها به طور کامل نابود شده اند.

شاید این سوال پیش بیاید که آیا می توان از ایمونوتراپی به منظور مشاخصه با سایر بیماری ها به جز سرطان هم استفاده کرد یا خیر. در پاسخ باید گفت با این که هدف اصلی از انجام ایمونوتراپی، مشاخصه با سلول های سرطانی است، این فرایند درمانی همچنین برای درمان و بهبود شرایط بیماری و اختلال های خود ایمنی دیگر هم مورد استفاده قرار می گیرد. محققین در تلاش هستند تا از این فرایند درمانی برای اختلال های ژنتیکی، عفونت و التهاب ها، دیابت، بیماری های قلبی و عروقی و همچنین پزشکی ترمیمی هم بهره ببرند.

عوارض جانبی ایمونوتراپی

ایمونوتراپی نسبت به سایر روش های درمانی از عوارض جانبی کمتری برخوردار است؛ چراکه در این روش، تنها دستگاه ایمنی بدن مورد هدف قرار گرفته و فرایند درمانی روی سلول های دستگاه های دیگر اثرگذار نیست. با این اوصاف همچنان عوارض جانبی متعددی را بیماران در حین فرایند ایمونوتراپی گزارش کرده اند. این عوارض می تواند روی هر بافت یا اندامی داخل بدن اثرگذار باشد. همچنین وخامت عوارض جانبی می تواند از ملایم تا شدید هم باشد. در برخی از شرایط ممکن است آثار جانبی ایمونوتراپی جان بیمار را هم به خطر بیندازد.

اگر بتوان اختلال و عوارض جانبی ایمونوتراپی را در اسرع وقت متوجه شد، می توان با روش های متداول نظیر تجویز داروهای مختلف جلوی پیشرفت عوارض را گرفت. برای مثال در بسکمک از پرونده ها داروهای سرکوب کننده ایمنی نظیر استروئیدها تجویز می شود. بنابراین، هر بیماری که ایمونوتراپی را تجربه می کند باید از طریق پزشک به صورت دائمی رصد شود تا مبادا عوارض جانبی یا واکنش هایی نسبت به درمان، در بدن فرد بیمار بروز پیدا کند.

با وجود این که ایمونوتراپی در بسکمک از مواقع سودمند است، در برخی از انواع تومورها این روش کارایی لازم را ندارد؛ چراکه قرار نیست سرطان ها دقیقا از لحظ فاکتورهای محیطی، زیستی و ژنتیکی دقیقا شبیه به یکدیگر باشند. بنابراین، ایمونوتراپی در افراد مختلف، پیامدهای مختلفی هم در پی دارد.

تحقیقات مهمی که پیرامون ایمونوتراپی تا به حال انجام شد

بسکمک از ایمونوتراپی ها از طریق سازمان غذا و داروی کشور ایالات متحده آمریکا (FDA) تایید شده و امروزه برای درمان سرطان و برخی دیگر از فرایند های درمانی مورد استفاده قرار می گیرند. اگرچه، تحقیقات بیشتری در سطح مولکولی نیاز است تا ساز و کار فعالیت دستگاه ایمنی به شیوه ای عمیق تر فهمیده شود تا بلکه بتوان فرایندهای درمانی نوتری را ابداع کرد.

تلاش های شبانه روزی دکتر فرنک فیچ در اواخر دهه 1980 میلادی موجب شد تا توانایی سلول های T در کشتن سلول های خطرناک توموری کشف شود. محققین دانشگاه شیکاگو در مرکز سرطان به این مسئله پی بردند که شاید دستگاه ایمنی بدن بتواند در ابتدا علیه تومورها از لحاظ دفاعی عملکرد خوبی از خود نشان دهد، اما این فرایند بعدها بنا به دلایلی متوقف می شود. به همین منظور، سلول های سرطانی رشد می کنند. فرایندهای زیستی برای جلوگیری از بروز بیماری های خودایمنی نظیر لوپوس یا آریتریت روماتید به شدت مورد نیاز است. چک شدن پاسخ ایمنی در بدن می تواند جلوی فرار سلول های سرطانی را از سیستم دفاعی بدن هم بگیرد.

در بیش از دو دهه گذشته محققین شیکاگو واکسن های سرطان را مورد آزمایش قرار داده اند تا مقدار سلول های T وابسته به آنتی ژن را افزایش دهند. این سلول ها در حقیقت گلبول سفید خونِ خاصی هستند که می توانند آنتی ژن ها یا بخش پروتئینی کوچکی را روی سطح برخی از سلول های سرطانی کشف کنند. دانشمندان همچنین مشاهده کرده اند که برخی از مردم پیش از دریافت واکسن توانسته اند این سطح از سلول های T را در خون خود به صورت بسیار بالا داشته باشند. به همین دلیل، واکسن روی برخی از انسان ها موثر واقع نمی شود.

دانشمندان از برخی عوامل و فاکتورهای مختلف در پاسخ بیمار به ایمونوتراپی پرده برداری کرده اند. توماس گجفسکی، پروفسور آسیب شناسی و پزشکی اخیرا یافته که باکتری های روده یک انسان ممکن است روی برخی از ایمونوتراپی ها تاثیرگذار باشد.

یکی دیگر از عوامل محیطی تومورها که نقش حیاتی دارد، محیط سلولی است که تومور در آنجا رشد می کند. محیط اطراف تومور شامل بافت، عروق خونی، سلول های ایمنی، فیبروبلاست ها و سایر اجزایی است که با سلول های توموری در تعامل است. این اجزا نقش مهمی در رفتار تومور و همچنین مقدار آسیب پذیری شان به برخی از داروها از خود نشان می دهند. گجفسکی از اصطلاحی به نام محیط التهابی توموری سلول های T به منظور توصیف یک گروه از تومورهای خاص در بیماران استفاده می کند که نسبت به ایمونوتراپی راحت تر پاسخ مثبت می دهند. در هر صورت، چه کم و چه زیاد، ایمونوتراپی می تواند تاثیر مثبتی روی حال بیماران داشته باشد.

آیا ایمونوتراپی واقعا در درمان بیماری پیروز عمل می کند؟

سازمان FDA از اوایل سال 2017 میلادی، چهار داروی مهارکننده چک پوینتی را برای استفاده در ایمونوتراپی تایید کرد. با این حال جالب است بدانید که ایمونوتراپی برای سرطان از سال 2011 در کشورهای غربی به رسمیت شناخته شد. بیش از هفتاد داروی ایمونوتراپی برای مصارف بالینی در دست تولید قرار گرفته است. با پیشرفت و توسعه فرایند ایمونوتراپی، شرکت های متعددی در حوزه درمان سرطان در آمریکا تاسیس شد که سهام هر یک از این شرکت ها بهایی بیش از صد میلیون دلار و حتی بیشتر دارند. با تمامی این تفاسیر، تنها 15 الی 20 درصد از بیماران می توانند نتایج سودمند و مستمری را از بابت ایمونوتراپی کسب کنند. دانشمندان در تلاش هستند تا مارکرهای زیستی نوی را برای فهمِ بیشترِ ساز و کار دستگاه ایمنی بدن انسان کشف کنند. با وجود این که این مسئله یک فرایند بسیار پیچیده، هزینه بر و زمان بر است، می توان آینده بهتری را برای حوزه درمانی ایمونوتراپی تصور کرد.

منبع: chicago news